Điều trị bệnh lợn con sơ sinh – Hướng dẫn toàn diện cho người chăn nuôi

Điều trị bệnh lợn con sơ sinh

Lợn con sơ sinh phải đối mặt với nhiều thách thức về sức khỏe trong những ngày đầu đời. Hệ miễn dịch còn non yếu kết hợp với các yếu tố gây căng thẳng từ môi trường tạo điều kiện thuận lợi cho bệnh tật phát triển. Việc điều trị đúng cách trong giai đoạn quan trọng này không chỉ giúp cứu sống lợn con mà còn tạo nền tảng cho sự phát triển khỏe mạnh.

Kiểm soát nhiễm khuẩn E. coli

Nhiễm khuẩn E. coli là một trong những mối đe dọa phổ biến và nguy hiểm nhất đối với lợn con sơ sinh. Bệnh tiêu chảy do E. coli ở lợn sơ sinh thường xảy ra trong bốn ngày đầu đời, khi lợn con tiếp xúc với vi khuẩn từ môi trường chuồng đẻ bị ô nhiễm nặng và từ da của lợn mẹ. Đặc biệt, các lứa lợn con của heo nái tơ có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn so với lứa của heo nái trưởng thành, với tỷ lệ nhiễm trung bình 30-40% và có thể lên đến 80% ở một số đàn.

Bệnh tiến triển nhanh chóng, với tiêu chảy xuất hiện chỉ sau 2-3 giờ nhiễm trùng. Do đó, can thiệp sớm là vô cùng quan trọng. Lợn con mắc bệnh thường có các biểu hiện sau:

• Tiêu chảy nhiều, lỏng, trong suốt hoặc có màu trắng/nâu
• Mất nước nghiêm trọng trong các trường hợp nặng
• Tỷ lệ tử vong có thể lên đến 70% trong các lứa bị ảnh hưởng

Việc điều trị phải được bắt đầu ngay khi có dấu hiệu tiêu chảy đầu tiên. Theo phác đồ thú y, việc sử dụng kháng sinh qua đường uống hoặc tiêm là phương pháp điều trị chính. Tuy nhiên, dung dịch bù điện giải chứa glucose dùng qua đường uống cũng quan trọng không kém trong việc điều trị mất nước và nhiễm toan. Trong các đợt bùng phát nghiêm trọng, có thể cần phải dùng thuốc dự phòng cho tất cả lợn con ngay khi mới sinh.

Đặc biệt đáng chú ý, cung cấp điện giải cho lợn con qua nước uống là bước quan trọng đầu tiên, đặc biệt khi tiêu chảy do virus rota gây ra. Nước sạch cần được cung cấp 2-3 lần mỗi ngày trong các khay riêng để đảm bảo vệ sinh. Nếu lợn con đang được cho ăn sữa thay thế trong những ngày đầu mà bị tiêu chảy, cần ngừng ngay vì sữa có thể làm tình trạng xấu đi.

Điều trị thiếu máu do thiếu sắt

Thiếu sắt là một vấn đề gần như không thể tránh khỏi đối với lợn con nuôi trong môi trường chuồng kín. Lợn con sơ sinh chỉ có lượng sắt dự trữ rất ít – khoảng 50 mg – chỉ đủ đáp ứng nhu cầu trong 3-4 ngày đầu. Trong khi đó, với tốc độ tăng trưởng nhanh, lợn con cần từ 7-16 mg sắt mỗi ngày, nhưng sữa mẹ chỉ cung cấp khoảng 1 mg/ngày.

Dấu hiệu thiếu sắt bao gồm:

• Suy giảm thể trạng, tiếng kêu yếu

• Dáng đi loạng choạng, da lạnh

• Trường hợp nặng có thể dẫn đến co giật, sùi bọt mép, hôn mê và tử vong

Phòng ngừa bằng bổ sung sắt là phương pháp hiệu quả nhất.

Thông thường, sắt được cung cấp qua đường tiêm hoặc uống vào ngày thứ 3-5 sau sinh. Phương pháp tiêm (tiêm bắp) đảm bảo liều lượng chính xác 200 mg sắt, thường được tiêm vào cơ cổ để tránh làm bẩn vùng thịt có giá trị. Trong khi đó, phương pháp uống cần nhiều liều trong hai tuần đầu và kém hiệu quả hơn do khả năng hấp thụ sắt qua ruột non còn hạn chế trong giai đoạn đầu đời.

Đối với lợn con đã bị thiếu máu, cần kết hợp truyền dịch và bổ sung sắt ngay lập tức.

Sắt dextran tiêm bắp với liều 300-500 mg (tùy theo tuổi) thường mang lại hiệu quả tốt nhất. Nếu không được can thiệp kịp thời, lợn con bị thiếu máu nghiêm trọng có thể phát triển tình trạng thành tim mỏng, phù phổi và hậu quả tử vong.

Xử lý các dị tật bẩm sinh

Dị tật bẩm sinh ảnh hưởng đến khoảng 1,5% lợn con trong hầu hết các đàn, nhưng con số thực tế có thể lên tới 3% nếu ghi nhận đầy đủ. Những khiếm khuyết này xuất hiện ngay khi sinh ra, đòi hỏi sự can thiệp nhanh chóng để tăng cơ hội sống sót.

Chứng chân xoạc (splayleg – teo cơ bẩm sinh)

là một trong những dị tật phổ biến nhất, đặc biệt gặp nhiều ở giống Landrace. Bệnh có nhiều dạng khác nhau:

• Chân sau xoạc (phổ biến nhất): Hai chân sau bị xoạc sang hai bên và hướng về phía trước
• Chân trước xoạc: Ảnh hưởng đến khả năng bú sữa
• Dạng “sao” (star form): Cả chân trước và chân sau đều bị xoạc, khiến lợn không thể đứng

Phương pháp điều trị: Dùng băng keo cố định hai chân sau với nhau phía trên khớp gối theo hình số 8, với độ chặt vừa phải trong 2-4 ngày. Nếu được điều trị đúng cách, lợn con thường hồi phục trong vòng một tuần. Tuy nhiên, tỷ lệ phục hồi giảm đáng kể nếu cả chân trước cũng bị ảnh hưởng.

Ngoài chứng chân xoạc, các dị tật bẩm sinh khác như dính ngón (syndactyly), hở hàm ếch, và loạn sản xương (skeletal dysplasia) thường đi kèm với các dị tật khác. Dù nguyên nhân có thể do di truyền, các yếu tố môi trường cũng có thể góp phần, bao gồm nhiễm virus trong tử cung, nhiễm độc nấm mốc (mycotoxins) hoặc sử dụng glucocorticoid trong thai kỳ.

Để đối phó với mọi vấn đề sức khỏe ở lợn con sơ sinh, việc đảm bảo lợn con nhận đủ sữa đầu (colostrum) là yếu tố quan trọng nhất. Lợn con cần ít nhất 100 ml sữa đầu trên mỗi kg trọng lượng cơ thể trong 16 giờ đầu sau sinh. Sữa đầu không chỉ cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết mà còn chứa kháng thể quan trọng giúp lợn con chống lại bệnh tật trong những ngày đầu đời đầy rủi ro.

Quản lý sức khỏe lợn con đang bú mẹ

Khi lợn con bước qua tuần đầu tiên của cuộc đời, chúng phải đối mặt với một loạt các thách thức sức khỏe mới, đòi hỏi các phương pháp điều trị cụ thể. Lợn con đang bú mẹ vẫn dễ mắc nhiều bệnh có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển và tỷ lệ sống sót của chúng nếu không được điều trị kịp thời.

Điều trị hiệu quả bệnh cầu trùng

Bệnh cầu trùng, chủ yếu do Isospora suis gây ra, ảnh hưởng đến lợn con trong độ tuổi từ 5-15 ngày. Nhiễm ký sinh trùng này gây tổn thương thành ruột, dẫn đến tình trạng tiêu chảy có kết cấu từ dạng sệt màu kem đến tiêu chảy nước nhiều màu vàng nhạt. Nếu không có sự can thiệp thích hợp, tỷ lệ tử vong có thể lên tới 20% trong cả hệ thống chăn nuôi trong nhà và ngoài trời.

Việc chẩn đoán bệnh cầu trùng gặp nhiều thách thức vì các dấu hiệu lâm sàng thường xuất hiện trước khi nang trứng ký sinh (oocyst) có thể được phát hiện trong phân. Tình trạng này cần được nghi ngờ khi lợn con từ 7-21 ngày tuổi có biểu hiện tiêu chảy và không đáp ứng tốt với điều trị kháng sinh. Để xác nhận chính xác, cần tiến hành kiểm tra mô ruột trong phòng thí nghiệm thay vì chỉ dựa vào xét nghiệm phân.

Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Toltrazuril (20 mg/kg đường uống, dùng một lần) cho lợn bị nhiễm

• Amprolium (10-25 mg/kg đường uống trong 4-5 ngày)

• Sulfonamides cho các đàn bị ảnh hưởng

Phòng bệnh: Việc vệ sinh và khử trùng khu vực chuồng đẻ một cách triệt để là vô cùng cần thiết. Không giống như nhiều mầm bệnh khác, nang trứng cầu trùng có khả năng chống lại hầu hết các chất khử trùng, tuy nhiên, các sản phẩm như OO-CIDE vẫn có hiệu quả. Việc sử dụng Toltrazuril cho lợn con từ 3-5 ngày tuổi có thể làm giảm đáng kể lượng nang trứng bài tiết và tỷ lệ mắc tiêu chảy. Đáng chú ý, các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng, việc kết hợp Amprol và Sul-Q-Nox có thể giúp giảm đáng kể gánh nặng của cầu trùng trong lợn con đang bú mẹ, mang lại hiệu quả tương đương với Ponazuril.

Kiểm soát bệnh viêm da tiết dịch

Bệnh viêm da tiết dịch (greasy pig disease) chủ yếu ảnh hưởng đến lợn con từ vài ngày tuổi đến tám tuần tuổi. Nguyên nhân do vi khuẩn Staphylococcus hyicus, xâm nhập vào da qua các vùng bị tổn thương và tạo ra các tổn thương da đặc trưng có bề mặt nhờn, màu nâu.

Con đường lây nhiễm của vi khuẩn bắt đầu khi vi khuẩn này xâm nhập vào các vùng da bị tổn thương, thường do các nguyên nhân sau:

• Răng sắc nhọn làm xước da trong quá trình tranh giành vú mẹ

• Vết trầy xước đầu gối khi tìm kiếm sữa

• Sàn chuồng kém chất lượng gây ra tổn thương da

• Kỹ thuật tiêm sắt và cắt răng không đúng cách

Triệu chứng ban đầu: Xuất hiện các vùng da tối màu nhỏ, khu trú quanh mặt hoặc chi. Khi bệnh tiến triển, vùng da ở mạn sườn, bụng và giữa hai chân chuyển sang màu nâu, dần dần lan rộng ra toàn bộ cơ thể. Da trở nên nhờn bóng, nhăn nheo và trong các trường hợp nghiêm trọng có thể chuyển sang màu đen do hoại tử. Lợn con bị nhiễm nặng thường tử vong, với tỷ lệ sống sót chỉ khoảng 50%.

Phương pháp điều trị:

• Cách ly ngay lập tức các đàn bị nhiễm
• Dùng kháng sinh tiêm dựa trên kết quả kiểm tra độ nhạy kháng sinh trong 5 ngày liên tiếp hoặc cách ngày với các loại kháng sinh có tác dụng kéo dài
• Sử dụng kháng sinh bôi tại chỗ để hỗ trợ điều trị
• Bổ sung điện giải qua đường uống để bù nước, vì lợn con bị nhiễm thường mất nước nghiêm trọng

Kiểm soát các bệnh tiêu chảy

Tiêu chảy là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và giảm tốc độ tăng trưởng ở lợn con đang bú mẹ. Có nhiều mầm bệnh khác nhau gây ra tình trạng này, trong đó phổ biến nhất là:

• E. coli (48,6%)
• Clostridium perfringens (33,9%)
• Rotavirus

Trước tiên, việc bù nước là yếu tố cốt lõi trong điều trị tiêu chảy. Cung cấp dung dịch điện giải qua nước uống là bước đầu tiên quan trọng, đặc biệt đối với tiêu chảy do rotavirus. Dung dịch này nên được cung cấp 2-3 lần mỗi ngày trong các khay riêng để đảm bảo độ sạch và tươi mới.

Điều trị nhiễm khuẩn: Tùy thuộc vào mức độ bùng phát, có thể áp dụng các phương pháp sau:

• Trường hợp riêng lẻ: Tiêm hoặc cho uống kháng sinh thích hợp
• Dịch bệnh lan rộng nhanh chóng: Tiêm hoặc uống kháng sinh ban đầu, sau đó pha thuốc vào nước uống để điều trị trên diện rộng

Cải thiện điều kiện môi trường cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi. Tiêu chảy khiến chuồng trại trở nên ẩm ướt và lạnh, do đó, việc thường xuyên sử dụng bột hút ẩm và bổ sung giấy vụn khô sẽ giúp tạo môi trường thuận lợi hơn cho lợn con đang mắc bệnh.

Cuối cùng, việc kiểm soát tiêu chảy ở lợn con bú mẹ đòi hỏi một phương pháp toàn diện, vừa tập trung vào việc kiểm soát triệu chứng vừa tìm ra nguyên nhân gốc rễ. Trong gần 95% trường hợp, tiêu chảy có liên quan đến nhiều tác nhân gây bệnh cùng lúc, điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chẩn đoán chính xác trước khi đưa ra phác đồ điều trị.