Phần I: Kiến thức Nền tảng về Dịch tả Heo Châu Phi (Nguồn: JVSF)

Thực trạng Chăn nuôi heo ở Việt Nam

Tiêu thụ thịt heo của Việt Nam dự báo khoảng 3,9 triệu tấn vào năm 2025, tăng 3,3% so với năm trước và đạt 4,7 triệu tấn vào năm 2030, tương ứng với mức tăng trưởng bình quân 3,1% mỗi năm.

Tuy nhiên, với tình hình dịch tả châu phi (ASF) đang hoành hành làm nguồn cung khan hiếm, dẫn đến giá heo đang tăng cao khi cung không đủ cầu. Gây ra những khó khăn thách thức rất lớn cho các đơn vị chăn nuôi hiện nay.

Dịch tả heo châu Phi (ASF) là gì?

Bệnh dịch tả heo châu Phi là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do virus African swine fever virus (ASFV) gây ra.

Hình virus gây dịch tả châu Phi

Bệnh có đặc điểm lây lan nhanh và xảy ra ở mọi loài heo (lợn) (cả heo (lợn) nhà và heo (lợn) hoang dã), bệnh lây truyền qua các đàn heo (lợn) thông qua việc tiếp xúc với máu và dịch nhầy của heo (lợn) bệnh, bệnh xảy ra ở mọi lứa tuổi của heo (lợn) và mọi loại heo (lợn). Bệnh gây thiệt hại nghiêm trọng với tỷ lệ chết cao lên đến 100%. Virus gây bệnh dịch tả heo (lợn) Châu Phi có sức đề kháng cao với môi trường. Heo (lợn) khỏi bệnh có khả năng mang virus trong thời gian dài, có thể là vật chủ mang trùng suốt đời, do vậy khó có thể loại trở nếu để xảy ra bệnh Dịch tả heo (lợn) Châu Phi.

Đặc điểm của virus dịch tả heo châu Phi

Virus dịch tả heo (lợn) Châu Phi có trong máu, cơ quan, dịch bài tiết từ heo (lợn) nhiễm bệnh. Virus có sức đề kháng cao, có khả năng chịu được ở nhiệt độ thường: ở trong thịt heo (lợn) sống hoặc nấu ở nhiệt độ không cao virus có thể tồn tại được 3-6 tháng; ở nhiệt độ 56°C tồn tại được 70 phút; ở nhiệt độ 60°C trong 20 phút; trong máu đã phân hủy được 5 tuần; trong máu khô được 70 ngày; trong phân ở nhiệt độ phòng được 11 ngày; trong máu ở nhiệt độ 40°C được 18 tháng; trong thịt dính xương ở nhiệt độ 39°C được 150 ngày, trong giăm bông được 140 ngày.

Đường lây truyền bệnh dịch tả heo châu Phi

Virus lây nhiễm qua đường hô hấp và tiêu hóa, thông qua sự tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với các vật thể nhiễm virus như: Chuồng trại, phương tiện vận chuyển, dụng cụ, đồ dùng, quần áo nhiễm virus và thức ăn thừa chứa thịt heo (lợn) nhiễm bệnh. Bệnh không lây sang người, nhưng con người là một trong những tác nhân phát tán virus này.

Triệu chứng bệnh

Thời gian ủ bệnh từ 3 đến 15 ngày. Bệnh có các thể chính:

Thể quá cấp tính

Heo thường không có biểu hiện lâm sàng hoặc chỉ ủ rũ, sốt cao và chết nhanh chóng.

Thể cấp tính

• Heo sốt cao kéo dài (40,5 – 43°C), chán ăn, không vận động.
• Da chuyển màu đỏ ở các vùng tai, đuôi, cẳng chân; có thể chuyển sang màu xanh tím ở ngực và bụng.
• Trước khi chết, heo có triệu chứng thần kinh, đi không vững, thở gấp, nôn mửa, táo bón,…

Heo khỏi bệnh có khả năng mang virus suốt đời và là nguồn lây nhiễm nguy hiểm.

Thể á cấp

• Heo sốt nhẹ hoặc không sốt, chán ăn, giảm cân, khó thở.
• Heo đi lại khó khăn, có thể bị viêm khớp, nguy cơ sảy thai cao.
• Tỷ lệ chết từ 30-70% sau khoảng 15 đến 45 ngày nhiễm bệnh.

Biện pháp ngăn ngừa Bệnh dịch tả heo Châu Phi

Vì tỷ lệ chết gần như 100%, việc phòng ngừa là cực kỳ quan trọng. Các biện pháp phổ biến bao gồm:

• Thường xuyên vệ sinh, sát trùng chuồng trại, phương tiện vận chuyển, dụng cụ chăn nuôi.
• Tăng cường chăm sóc, cung cấp thức ăn đầy đủ dinh dưỡng để tăng sức đề kháng.
• Tiêm phòng đầy đủ các loại vắc xin khác theo lịch (Dịch tả heo cổ điển, tai xanh, lở mồm long móng,…).
• Vệ sinh, khử khuẩn cá nhân cho người chăn nuôi.
• Có hệ thống thu gom và xử lý chất thải đạt chuẩn.
• Cách ly, kiểm tra, xử lý ngay khi phát hiện heo có dấu hiệu nghi ngờ.
• Tiêu diệt các vật chủ trung gian truyền bệnh như ruồi, muỗi, kiến,…
• Không mua bán, sử dụng heo và các sản phẩm không rõ nguồn gốc.
• Tuân thủ các quy định về tái đàn, chọn con giống khỏe mạnh và thực hiện cách ly 2 tháng.

Khi có dịch bệnh xuất hiện, cần làm gì?

• Thông tin kịp thời cho cơ quan thú y và chính quyền địa phương.
• Tiêu hủy đàn heo nhiễm bệnh và các đàn heo có nguy cơ theo hướng dẫn.
• Khoanh vùng dịch, vùng đệm để áp dụng các biện pháp kỹ thuật.
• Không sử dụng heo bệnh hoặc nghi mắc bệnh (phải thiêu hủy).
• Dừng ngay việc vận chuyển heo và sản phẩm từ heo ra khỏi vùng dịch.

Organic Carbon: Một giải pháp phòng bệnh từ gốc

Qua phân tích các biện pháp phòng chống, có thể thấy việc tối ưu hóa sức khỏe đàn heo và tăng cường hệ miễn dịch đóng vai trò trung tâm. Môi trường chăn nuôi cần được cải thiện toàn diện, giảm thiểu khí độc và mầm bệnh. Với dịch tả châu Phi thì phòng nhiễm là bước quan trọng nhất.

Một trong các giải pháp đó là ứng dụng Organic Carbon, sản phẩm giúp cải tạo môi trường sống và nâng cao hiệu quả chăn nuôi. Đây là vật liệu mới từ Nhật Bản, được tổng hợp bằng công nghệ hiện đại, có khả năng hấp thụ ion cực kỳ tốt, giúp phân giải nhanh chóng chất thải và các khí độc trong môi trường sống.

Hiệu Quả Vượt Trội Trong Chăn Nuôi

• Xử lý khí độc: Triệt tiêu hiệu quả NH₃, H₂S – nguyên nhân gây suy giảm hô hấp và giảm tăng trọng, từ đó giúp tăng cường hệ miễn dịch của heo.
• Kiểm soát côn trùng và mầm bệnh: Phân hủy chất thải nhanh chóng làm giảm nguồn thức ăn của ruồi, nhặng, ức chế vi khuẩn gây bệnh.
• Nâng cao năng suất: Môi trường sạch giúp heo phát triển đồng đều, giảm bệnh tật và rút ngắn thời gian xuất chuồng.

Lời kết từ JVSF

Nội dung bài viết được JVSF tổng hợp từ các nghiên cứu trong và ngoài nước, nhằm cung cấp góc nhìn toàn diện về dịch tả châu Phi và giải pháp phòng ngừa chủ động. JVSF mong muốn người chăn nuôi áp dụng các biện pháp khoa học như Organic Carbon để:

• Giảm thiểu rủi ro dịch bệnh, bảo vệ đầu tư dài hạn.
• Hướng tới nền chăn nuôi bền vững, thân thiện với môi trường.

Với phương châm “Phòng bệnh là nền tảng của thành công”, JVSF tin rằng việc kết hợp công nghệ tiên tiến và quản lý chặt chẽ sẽ giúp kiểm soát ASF hiệu quả, đem lại lợi ích kinh tế lâu dài cho ngành chăn nuôi.

Nguồn: Tổng hợp bởi JVSF từ tài liệu chuyên ngành, dữ liệu truyền thông và nghiên cứu thực tiễn.

Phần II: Phân tích Chuyên sâu Tình hình Dịch bệnh tại Việt Nam (2024-2025)

Thống kê Dịch tễ Quốc gia: Quy mô và Mức độ Phủ sóng của Cuộc khủng hoảng

Ngành chăn nuôi heo của Việt Nam đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng kéo dài và ngày càng phức tạp do Bệnh Dịch tả heo Châu Phi (ASF). Dữ liệu giai đoạn 2024-2025 cho thấy dịch bệnh đã chuyển sang một trạng thái mới, nguy hiểm hơn.

Trong năm 2024, cả nước đã ghi nhận 1,609 ổ dịch ASF tại 48 tỉnh, thành phố, buộc phải tiêu hủy gần 90,000 con heo. Tình hình không cải thiện khi bước sang năm 2025, với 636 ổ dịch mới được ghi nhận trong 7 tháng đầu năm tại 30 tỉnh, thành phố, tiêu hủy thêm hơn 43,000 con heo. Tính đến cuối tháng 7/2025, vẫn còn 256 ổ dịch tại 26 tỉnh được coi là “còn hoạt động”, cho thấy áp lực dịch bệnh vẫn ở mức cao.

Những con số này cho thấy ASF đã chuyển từ trạng thái khủng hoảng bùng phát (outbreak) sang một dịch bệnh đặc hữu (endemic) tại Việt Nam. Virus đã ăn sâu vào môi trường và chuỗi cung ứng, đòi hỏi một sự thay đổi chiến lược từ “dập dịch” sang “quản lý dịch bệnh lâu dài”.

Hơn nữa, các con số thống kê chính thức có thể chưa phản ánh hết quy mô thực sự của thảm họa do tình trạng người dân “giấu dịch, bán chạy lợn bệnh hoặc vứt xác lợn ra môi trường” vẫn còn tồn tại.

Phân tích Nguồn lây nhiễm: Điểm yếu Cố hữu trong Mô hình Chăn nuôi

Nguyên nhân chính khiến dịch bệnh lây lan không thể kiểm soát là do sự phổ biến của mô hình chăn nuôi nhỏ lẻ, không đảm bảo các tiêu chuẩn về an toàn sinh học (ATSH). Mô hình này, chiếm tới khoảng 50% tổng sản lượng thịt heo, mang trong mình những rủi ro dịch tễ rất lớn:

• Chuồng trại gần khu sinh hoạt: Tạo ra nhiều điểm tiếp xúc không được kiểm soát.
• Sử dụng thức ăn thừa: Thói quen cho heo ăn thức ăn thừa không qua xử lý nhiệt đầy đủ là một “cửa ngõ” mời gọi mầm bệnh.
• Thiếu quy trình vệ sinh, khử trùng: Phương tiện vận chuyển, dụng cụ, quần áo trở thành vật trung gian truyền bệnh.
• Quản lý chất thải kém: Tạo thành ổ chứa mầm bệnh lâu dài trong môi trường.

Các yếu tố thời tiết phức tạp như mưa lớn, lũ lụt càng làm tình hình thêm trầm trọng, phát tán mầm bệnh ra một vùng địa lý rộng lớn.

Bối cảnh Khu vực và Toàn cầu: Việt Nam không đơn độc

Cuộc chiến chống ASF của Việt Nam là một phần của cuộc khủng hoảng toàn cầu. Năm 2024, thế giới ghi nhận 9,255 ổ dịch tại 44 quốc gia. Khu vực Đông Nam Á là một trong những mặt trận nóng bỏng nhất, với 9 quốc gia đang phải đối mặt với dịch bệnh.

Sự xuất hiện của một chủng virus ASF tái tổ hợp mới (genotype I/II) tại Trung Quốc vào năm 2023 và sau đó là tại Việt Nam vào năm 2024 là bằng chứng rõ ràng về sự lây lan xuyên biên giới. Điều này cho thấy các hoạt động buôn bán, vận chuyển động vật bất hợp pháp đã trở thành “cao tốc” cho virus, đòi hỏi phải có các cơ chế hợp tác quốc tế chặt chẽ hơn.

Nghịch lý Vắc-xin: Thành tựu Công nghệ Đối mặt Khủng hoảng Triển khai

Thành tựu Vắc-xin của Việt Nam: Niềm tự hào Quốc gia

Việt Nam đã trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới nghiên cứu thành công và thương mại hóa vắc-xin phòng bệnh ASF. Hai sản phẩm chính là NAVET-ASFVAC và AVAC ASF LIVE đã được cấp phép lưu hành, cho thấy hiệu quả bảo hộ cao và đã được xuất khẩu sang một số quốc gia.

Nghịch lý Tỷ lệ Tiêm phòng Thấp: “Lá chắn thép” không đến được tay người dân

Bất chấp thành tựu công nghệ, tỷ lệ tiêm phòng thực tế trên cả nước lại ở mức cực kỳ thấp. Từ năm 2023 đến giữa năm 2025, chỉ có khoảng 957,000 con heo được tiêm phòng trên tổng đàn hàng chục triệu con. Nguyên nhân chính bao gồm:

• Tâm lý chủ quan, e ngại chi phí của người chăn nuôi nhỏ lẻ.
• Sự yếu kém, thiếu hụt của hệ thống thú y cơ sở.
• Rào cản pháp lý: Vắc-xin ASF chưa được đưa vào danh mục bắt buộc tiêm phòng, khiến các địa phương không có cơ sở pháp lý để hỗ trợ chi phí cho người dân.

Mối Đe dọa Mới: Sự Xuất hiện của Chủng Virus Tái tổ hợp ASFV Genotype I/II

Một nghiên cứu khoa học chuyên sâu đã chỉ ra rằng cả hai loại vắc-xin thương mại của Việt Nam (vốn được phát triển từ virus genotype II) đều không cung cấp được sự bảo vệ hiệu quả trước chủng virus tái tổ hợp genotype I/II mới nổi. Heo đã tiêm phòng vẫn nhiễm bệnh và chết khi bị công cường độc bằng chủng mới. Các quan chức cũng thừa nhận rằng một tỷ lệ đáng kể heo mắc bệnh hiện nay là do nhiễm chủng virus này.

Cuộc Đua cho Giải pháp Thế hệ Mới

Trước mối đe dọa này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã “đặt hàng các viện nghiên cứu và doanh nghiệp nhanh chóng phát triển vắc-xin thế hệ mới” có khả năng phòng chống hiệu quả chủng virus tái tổ hợp, mở ra một cuộc đua công nghệ mới.

Chấn động Kinh tế và Sự Biến đổi của Ngành Chăn nuôi

Cái giá của Dịch bệnh: Biến động Thị trường và Bất ổn Chuỗi cung ứng

Dịch bệnh đã gây thiếu hụt nguồn cung nghiêm trọng, đẩy giá heo hơi lên mức cao kỷ lục. Đầu năm 2025, giá heo hơi có thời điểm vượt ngưỡng 80,000 đồng/kg, tăng gần 40% so với cùng kỳ năm 2024. Tuy nhiên, giá cao lại đi kèm với sức mua yếu, khi người tiêu dùng chuyển sang các loại thực phẩm thay thế.

Sự Dịch chuyển mang tính Đào thải: Suy giảm của Hộ Chăn nuôi Nhỏ lẻ

Cuộc khủng hoảng ASF đang đẩy nhanh quá trình tái cấu trúc ngành chăn nuôi. Các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ, không đủ khả năng đáp ứng các yêu cầu về an toàn sinh học, đang dần bị đào thải. Dự báo thị phần của nhóm hộ này có thể sụt giảm từ 45% (năm 2024) xuống chỉ còn 10-15% vào năm 2027. Trong khi đó, các doanh nghiệp chăn nuôi quy mô công nghiệp, với mô hình khép kín và tiềm lực tài chính mạnh, đang ngày càng chiếm lĩnh thị phần.

Tác động Vĩ mô: Mối đe dọa đối với các Mục tiêu Kinh tế Quốc gia

Lãnh đạo Bộ NN&MT cảnh báo rằng nếu không giải quyết được vấn đề ASF, Việt Nam sẽ khó hoàn thành các mục tiêu kinh tế quan trọng như kim ngạch xuất khẩu nông sản 70 tỷ USD và mục tiêu tăng trưởng 4% cho toàn ngành nông nghiệp. Dịch bệnh đã trở thành một vấn đề an ninh kinh tế và an ninh lương thực quốc gia, gây áp lực lạm phát và các vấn đề xã hội phức tạp.

Chính sách Hành động: Cuộc chiến Đa mặt trận của Chính phủ

Chính phủ đã ban hành một loạt các văn bản chỉ đạo quyết liệt, nền tảng là “Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh Dịch tả lợn Châu Phi, giai đoạn 2020 – 2025” và các công điện, chỉ thị khẩn cấp như Công điện số 109/CĐ-TTg. Các chỉ đạo tập trung vào việc xử lý dứt điểm ổ dịch, tiêu hủy bắt buộc, hỗ trợ người chăn nuôi, kiểm soát vận chuyển và quy trách nhiệm người đứng đầu địa phương.

Tuy nhiên, việc triển khai tại cơ sở vẫn còn nhiều lỗ hổng, chủ yếu do sự thiếu hụt nghiêm trọng về nhân lực thú y cơ sở, sự thiếu tuân thủ của một bộ phận người dân, và các rào cản về chính sách.

Phần III: Viễn cảnh Chiến lược và Khuyến nghị

Vượt ra ngoài Vắc-xin: Mệnh lệnh Bắt buộc của An toàn Sinh học Tiên tiến

Với sự xuất hiện của chủng virus kháng vắc-xin và tỷ lệ tiêm phòng thấp, an toàn sinh học (ATSH) toàn diện phải được nâng lên thành ưu tiên chiến lược số một. ATSH phải được xem là một hệ thống các rào cản vật lý và quy trình khoa học nghiêm ngặt, từ kiểm soát ngoại vi, kiểm soát đầu vào, đến quản lý bên trong trại và xử lý chất thải.

Danh mục các Giải pháp Phòng ngừa Sáng tạo: Tích hợp Công nghệ vào ATSH

Ngành chăn nuôi cần tích hợp các công nghệ tiên tiến để tạo ra một môi trường “thù địch” với virus. Các giải pháp bao gồm:

• Vật liệu hấp phụ gốc carbon tiên tiến (như Organic Carbon): Giúp quản lý môi trường vi khí hậu chuồng nuôi, giảm nồng độ khí độc như NH₃ và H₂S, từ đó nâng cao sức khỏe đường hô hấp và hệ miễn dịch của heo.
• Hệ thống lọc không khí và xử lý nước: Loại bỏ mầm bệnh từ không khí và nguồn nước uống.
• Giám sát sức khỏe bằng Trí tuệ nhân tạo (AI): Phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường của đàn heo.
• Dinh dưỡng tăng cường miễn dịch: Bổ sung các chất phụ gia sinh học vào thức ăn.

Lộ trình đến Sự Bền vững: Khuyến nghị Chiến lược cho các Bên liên quan

Đối với Chính phủ và các Cơ quan Quản lý:

1. Cải cách Chính sách Vắc-xin: Khẩn trương đưa vắc-xin ASF vào danh mục bệnh bắt buộc tiêm phòng để tháo gỡ rào cản pháp lý và tạo cơ sở hỗ trợ người dân.
2. Củng cố Hệ thống Thú y Cơ sở: Khởi động chương trình quốc gia để tái đầu tư và củng cố hệ thống thú y cấp xã, đảm bảo mỗi xã có ít nhất một cán bộ chuyên trách.
3. Thúc đẩy R&D: Tăng cường đầu tư và tạo cơ chế để đẩy nhanh nghiên cứu vắc-xin thế hệ mới có khả năng bảo vệ chéo.

Đối với Doanh nghiệp Chăn nuôi Lớn:

1. Dẫn dắt về Công nghệ: Trở thành hình mẫu tiên phong trong việc áp dụng ATSH và công nghệ cao.
2. Xây dựng Chuỗi liên kết: Phát triển mô hình liên kết với các hộ chăn nuôi vệ tinh để tạo ra các “vùng đệm” an toàn.

Đối với Hộ Chăn nuôi Nhỏ lẻ:

1. Thay đổi Tư duy Sản xuất: Chấp nhận “phòng bệnh hơn chữa bệnh” là con đường duy nhất, từ bỏ các thói quen rủi ro.
2. Liên kết để Tồn tại: Chủ động tham gia vào các hợp tác xã hoặc chuỗi liên kết để tiếp cận vốn, công nghệ và thị trường.

Tóm lại, tương lai của ngành chăn nuôi heo Việt Nam nằm ở sự tích hợp bắt buộc và thông minh giữa an toàn sinh học và vắc-xin, trong một mô hình chăn nuôi hiện đại và bền vững, được hỗ trợ bởi công nghệ tiên tiến.