Nông dân Việt Nam: Từ truyền thống đến chuyên nghiệp và thông minh

Góc nhìn từ Hội thảo khoa học cùng tên Ngày 24/09/2025, tại Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn

Ngày 24/09/2025, tại Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn (TP. Hồ Chí Minh), JVSF đã có vinh dự tham gia và đóng góp tham luận tại Hội thảo khoa học “Nông dân Việt Nam – từ truyền thống đến chuyên nghiệp và thông minh”. Đây là một diễn đàn quan trọng, được kết nối trực tuyến tới nhiều điểm cầu trên cả nước, quy tụ đông đảo các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nghiệp, hợp tác xã và đại diện hội nông dân các tỉnh thành để cùng thảo luận về tương lai của nền nông nghiệp và con đường phát triển Nông dân Chuyên nghiệp và Thông minh tại Việt Nam.

Phát biểu định hướng hội thảo, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam đã nhấn mạnh vai trò cốt lõi của việc xây dựng hình ảnh người nông dân chuyên nghiệp, biết ứng dụng khoa học công nghệ và liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp. Thứ trưởng cũng chỉ ra tầm quan trọng của Nghị quyết 19-NQ/TW năm 2022, với mục tiêu xây dựng “nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và nông dân văn minh”, trong đó nông dân chính là chủ thể. JVSF xin trân trọng giới thiệu những nội dung chính đã được phân tích và thảo luận sâu sắc tại hội thảo.

Phần 1: Định hình Tương lai Nông nghiệp qua các Khái niệm Cốt lõi

1.1. Nền Tảng Khái Niệm: Nông Dân Là Ai?

Một trong những vấn đề trọng tâm của hội thảo là yêu cầu phải hiểu đúng, hiểu rõ và thống nhất về khái niệm “nông dân”. TS. Nguyễn Trung Đông – Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, cho biết nông dân không chỉ là nhóm thụ hưởng chính sách mà còn là lực lượng trực tiếp sản xuất và thực thi chính sách tại cơ sở. Tuy nhiên, cách hiểu về “nông dân” vẫn còn khác nhau giữa các văn bản và các ngành, dẫn đến nguy cơ chính sách dàn trải, thiếu trọng tâm.

Tại hội thảo, TS. Nguyễn Trung Đông đã mạnh dạn đề xuất một khái niệm toàn diện, bao hàm bốn thuộc tính cốt lõi sau:

 
• Trực tiếp tham gia vào hoạt động sản xuất nông nghiệp: Bao hàm cả vai trò quản lý, điều phối, giám sát và ra quyết định trực tiếp trong suốt quá trình sản xuất.
 
• Lấy hoạt động sản xuất nông nghiệp làm nguồn sinh kế chính: Đây là yếu tố xác định “căn tính nghề nghiệp”, tạo ra phần lớn thu nhập và đảm bảo đời sống cho gia đình họ.
 
• Chủ yếu sử dụng lao động của hộ gia đình: Đặc trưng về mô hình tổ chức sản xuất, nhưng cần được hiểu linh hoạt trong bối cảnh hiện đại khi có thể thuê nhân công hoặc ứng dụng máy móc.
 
• Làm chủ quá trình sản xuất nông nghiệp: Đây là thuộc tính quan trọng nhất, khẳng định vai trò chủ thể quyết định và kiểm soát toàn bộ hoạt động sản xuất, chịu trách nhiệm về kết quả lời-lỗ.

1.2. Bối Cảnh Kinh Tế – Xã Hội: Các Động Lực Thúc Đẩy Hiện Đại Hóa

Nền nông nghiệp Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt lịch sử. Lực lượng lao động nông nghiệp đã giảm mạnh từ 24,57 triệu người (2013) xuống còn 13,67 triệu người (2024) và ngày càng già hóa. Sự thay đổi này buộc nền nông nghiệp phải chuyển đổi từ mô hình thâm dụng lao động sang mô hình thâm dụng công nghệ và vốn. Tương lai của nông nghiệp Việt Nam không còn phụ thuộc vào số lượng nông dân, mà phụ thuộc vào chất lượng và năng suất của một đội ngũ nòng cốt, chuyên môn hóa cao hơn.

1.3. Từ Tự Cung Tự Cấp Đến Kinh Doanh: Định Nghĩa “Nông Dân Chuyên Nghiệp”

Trong bối cảnh đó, hình mẫu “nông dân chuyên nghiệp” nổi lên như một chủ thể kinh tế định hướng thị trường. Họ được xây dựng trên ba trụ cột chính:

 
• Có nghề sản xuất nông nghiệp: Năng lực kép, bao gồm cả tri thức kỹ thuật (VietGAP, GlobalGAP) và tư duy kinh doanh (lập kế hoạch, hạch toán chi phí, kết nối thị trường).
 
• Hành nghề với tư cách sinh kế chính: Cam kết và đầu tư nghiêm túc vào nông nghiệp như một sự nghiệp lâu dài, tổ chức sản xuất theo hướng hàng hóa quy mô lớn.
 
• Có đạo đức nghề và bản lĩnh: Giữ gìn “CHỮ TÍN”, sản xuất có trách nhiệm với người tiêu dùng và môi trường, và có bản lĩnh chấp nhận rủi ro.

Theo TS. Nguyễn Anh Thông – Viện Chiến lược chính sách nông nghiệp và môi trường, khi được công nhận là “chuyên nghiệp”, nông dân sẽ được ưu tiên hỗ trợ chính sách vay vốn, mua bảo hiểm nông nghiệp và tham gia các chương trình khuyến nông, chuyển giao công nghệ.

1.4. Chân Trời Mới: Định Nghĩa “Nông Dân Thông Minh”

“Nông dân thông minh” là bước tiến hóa tiếp theo, tích hợp sâu sắc tư duy khoa học và năng lực số. Định nghĩa này cần được hiểu theo nghĩa kép:

 
• Trí tuệ số (Digital Intelligence): Năng lực sử dụng công nghệ cao như IoT, AI, Drone… để quản lý sản xuất, phân tích dữ liệu và kết nối thị trường.
 
• Trí tuệ sinh thái (Ecological Intelligence): Được Nguyên Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh, “thông minh” còn là “biết nghĩ xa”. Đó là sự am hiểu sâu sắc các nguyên lý bền vững, biết nuôi dưỡng đất, và hiểu giá trị của nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp thuận thiên.

Một nông dân thực sự thông minh là người biết tích hợp cả hai: sử dụng công nghệ số và đồng thời áp dụng các giải pháp khoa học để làm giàu hệ sinh thái nông nghiệp.

Phần 2: Tiếng nói từ Thực tiễn và Đề xuất Chính sách

Không khí hội thảo trở nên sôi nổi với những chia sẻ thực tế từ các địa phương. Ông Nguyễn Văn Sử – Chủ tịch Hội nông dân TP. Cần Thơ trăn trở rằng tính chuyên nghiệp của nông dân vẫn chưa đồng đều, còn hoạt động nhỏ lẻ, thiếu liên kết. Chung quan điểm, ông Trương Thành Quang – Phó Chủ tịch Hội nông dân TP. Hồ Chí Minh đề xuất Bộ Nông nghiệp và Môi trường sớm ban hành khung pháp lý và tiêu chí cụ thể để định hình các chính sách trợ lực đúng hướng.

Ngược lại, những câu chuyện thành công đã mang lại nguồn cảm hứng lớn. Ông Nguyễn Anh Dũng – Giám đốc HTX giống nông nghiệp Định An (Đồng Tháp), người đã lai tạo thành công 8 giống lúa chất lượng, chia sẻ bí quyết: “Phải am hiểu cây trồng, vật nuôi; phải áp dụng khoa học kỹ thuật, ghi chép quy trình rõ ràng; và phải liên tục cập nhật công nghệ”. Mô hình sản xuất tuần hoàn (ủ rơm làm phân hữu cơ, nuôi cá trong ruộng lúa) của ông là minh chứng sống động cho tư duy nông nghiệp thông minh.

Được mệnh danh là “vua chuối”, ông Võ Quan Huy – Giám đốc công ty TNHH Huy Long An (Tây Ninh), đề xuất 3 giải pháp trọng tâm: (1) Đào tạo nhân lực quản trị cho nông dân; (2) Đảm bảo nguồn vốn cho chuyển đổi xanh, chuyển đổi số; (3) Phát triển kinh tế tuần hoàn, tận dụng phế phẩm nông nghiệp.

Phần 3: NEMA2 – Cầu nối đến Hình mẫu Nông dân Chuyên nghiệp và Thông minh

Như đã phân tích ở Phần 1.4, khái niệm “Nông dân Thông minh” không chỉ giới hạn ở công nghệ số mà còn bao hàm sâu sắc “trí tuệ sinh thái”. Sản phẩm NEMA2 (Organic Carbon) của JVSF chính là một công cụ chiến lược, một minh chứng điển hình cho khía cạnh này. Bằng cách cung cấp giải pháp khoa học tiên tiến để cải tạo đất, tăng cường sức khỏe hệ vi sinh vật và thúc đẩy canh tác bền vững, NEMA2 giúp người nông dân hiện thực hóa mô hình nông nghiệp thuận thiên. Đây chính là biểu hiện của tư duy “thông minh” dựa trên nền tảng khoa học sinh thái, là bước đi thiết yếu để xây dựng một lực lượng Nông dân Chuyên nghiệp và Thông minh với nền tảng sản xuất hiệu quả và có trách nhiệm.

Hình ảnh từ Hội thảo “Nông dân Việt Nam – từ truyền thống đến chuyên nghiệp và thông minh”

Để tìm hiểu sâu hơn, quý vị có thể truy cập toàn bộ tài liệu của hội thảo tại đây.

(Nguồn tham khảo để cập nhật: Tạp chí Tài nguyên và Môi trường)